İçindekiler
Çalışma hayatı içerisinde yer alan erkek işçilerin bu süreçte karşılaştığı engellerden birisi askerliktir. Ülkemizde 20 yaşını dolduran her erkeğin askerlik görevini yerine getirmesi yasal zorunluluktur. Bu nedenle, askerlik çağına gelen erkekler için askerlik yükümlülüğünü yerine getirme zorunluluğu söz konusu olacaktır. İşte bu sebeple işçinin çalışmaya ara vermesi durumuna uygulamada askerlik izni adı verilmektedir.
Kanun, işçiye askerlik dönüşünde yasal süresi içerisinde başvuru yapması halinde işçiye eski işine dönebilme imkânı getirmiştir. Bununla birlikte işçi istemiyorsa bir daha dönmemek üzere işinden ayrılma hakkına da sahiptir. Bu durumda askerlik izni söz konusu olmaz; askerlik nedeniyle işten ayrılma söz konusu olur.
Askerlik İzni Kavramı
Aslında hukukumuzda askerlik izni adında bir kavram yoktur. Zira normal şartlarda işçilere askerlik görevini yerine getireceği gerekçesiyle izin de verilmemektedir. Bilindiği üzere İş Hukukunda işçilerin ücretli ve ücretsiz olmak üzere iki çeşit izin hakları vardır. Ücretli izin, işçinin her bir yıllık çalışmasının karşılığında hak etmiş olduğu yasal dinlenme süresini tanımlar. Ücretsiz izin ise işçinin yasal ücretinden çalışmadığı günlerin karşılığının kesilmesi suretiyle kullandırılan izni ifade eder. Askerlik nedeniyle işçinin ücretli izin hakkı yoktur. Askere gidecek olan bir işçi ancak ve ancak ücretsiz izin hakkına sahiptir.
Ücretsiz izin tarafların anlaşması halinde sınırsız olduğundan, askere gidecek olan işçi ile işvereninin anlaşması halinde işçi ücretsiz izne ayrılarak askerlik görevini yerine getirebilir. Bu durumda işçinin askerlik hizmeti için kullanacağı izin aslında ücretsiz izindir, ancak uygulamada bu izne askerlik izni adı verilmektedir.
Askerlik İzni Nedeniyle İşten Ayrılma
İşçi askerlik görevini yerine getireceği gerekçesiyle işten kendi isteğiyle ayrılabilir. Bu durumda işverenine bu yönde bir bildirimde bulunması yeterlidir. Bu bildirimin ardından işten ayrılan işçi, zamanı geldiğinde askerlik görevini yerine getirecektir.
İşçinin askerlik nedeniyle işten ayrılması halinde kazanabileceği hakları olup olmadığı en çok sorulan sorulardan biridir. Özellikle askerlik nedeniyle işten ayrılma hallerinde kıdem ve ihbar tazminatı hakkı kazanılıp kazanılmadığı hususu üzerinde durulmaktadır. Bu nedenle askerlik nedeniyle işten ayrılma halinde işçinin hak kazanabileceği işçilik alacaklarından bahsedilmesinde yarar vardır.
İşten Ayrılan İşçilerin Hakları
Askerlik nedeniyle işten ayrılan işçilerin alıp alamayacağı merak edilen tazminatlardan birisi kıdem tazminatıdır. Bilindiği üzere kıdem tazminatı, işçinin bir yıllık çalışması karşılığında hak kazanmış olduğu bir tazminattır. İşyerinde en az bir yıl çalışan işçi kıdem tazminatına hak kazanır. Normal şartlarda istifa eden işçi kıdem tazminatına hak kazanamaz. Ancak kıdem tazminatında istisnai bir durum vardır. Kıdem tazminatı hakkında 1457 sayılı eski İş Kanunu’nun ilgili 14. maddesi halen yürürlüktedir. Bu kanun hükmüne göre askerlik hizmeti nedeniyle işten ayrılan işçiler, normal şartlarda kıdem tazminatına hak kazanmış iseler kıdem tazminatı alabileceklerdir. Bu nedenle askerlik nedeniyle istifa halinde işçi işten ayrılırken kıdem tazminatı alabilecektir.
Üzerinde durulması gereken hususlardan biri de ihbar tazminatıdır. Bilindiği üzere ihbar tazminatı, taraflardan birinin iş sözleşmesini sona erdirmek istediği durumlarda diğer tarafa hizmet süresine göre belirli bir süre öncesinde haber verme yükümlülüğünü ihmal etmesi halinde karşı tarafa ödemekle yükümlü olduğu tazminattır. Normal şartlarda işçinin hizmet süresine göre değişen süreler içerisinde fesih bildiriminin karşı tarafa yapılması gerekmektedir. Aksi takdirde sözleşmeyi feshetmek isteyen taraf, ihmal ettiği sürenin karşılığında karşı tarafa ihbar tazminatı ödemekle yükümlü olur.
Hukukumuzda askerlik halinde fesih ihbar süresi için bir süre öngörülmemiştir. İşçinin ne zaman askere gideceği önceden belli olduğundan burada herhangi bir süre mevcut değildir. Fakat Yargıtay, içtihatlarında fesih bildiriminin işverene makul bir süre öncesinde bildirilmesi gerektiğini bildirmektedir. Bu süre net bir şekilde belirtilmemekle birlikte, 4-5 ay kadar olabilmektedir. Herhangi bir hak kaybı yaşanmaması adına, bu bildirimin en geç olağan ihbar süreleri içerisinde yapılması önerilmektedir.
Diğer işçilik alacakları ise fesih sebebinden bağımsız olarak ispatlanması halinde alınabilecek tazminatlar olduğundan, askerlik görevinden bağımsız olarak her zaman istenilmesi mümkündür. Burada yalnızca işçilik alacakları için kanunun öngördüğü zamanaşımı sürelerine dikkat edilmesi gerekmektedir.
Bedelli Askerlik Yapacak İşçilerin Durumu
Askerlik izni olarak da bilinen bu ücretsiz izne uygulamada en çok bedelli askerlik yapacak işçilerde karşılaşmaktayız. Bedelli askerlik, şu anda yürürlükte olan 7149 sayılı Askeralma Kanunu’na göre bir aylık süreye tâbidir. Bu bir aylık süre içerisinde askerlere temel askerlik eğitimi verilmektedir. Bu eğitimi başarıyla tamamlayanlar askerlik hizmetini yerine getirmiş sayılırlar. 1111 sayılı Askerlik Kanunu’na göre ise, bu temel askerlik süresince işçiler ücretsiz izinli sayılmaktadır. Anılan hüküm işverenler açısından bir zorunluluktur. Taraflar aksi yönde anlaşmadılarsa işveren bedelli askerlik yapacak olan işçisini ücretsiz izne çıkarmak zorundadır. Aksi takdirde işçi kanundan doğan yasal haklarını kullanma hakkına sahip olur. Örneğin işe iade davası açarak feshin geçersizliğini ispat etme ve işe iade hakkı kazanma gibi.
İşçinin Askerden Döndüğünde Tekrar İşe Alınması
Burada üzerinde duracağımız bir diğer husus ise, askerden dönen işçinin eski işine dönüp dönemeyeceği olacaktır. 4857 sayılı İş Kanunu’na göre, askerlik görevini yerine getiren işçiler bu görevlerinin sona erdiği tarihten itibaren iki ay içerisinde işlerine geri dönmek için işverenlerine başvurdukları takdirde işveren bunları eski işleri veya benzeri işlerde boş yer varsa derhal, yoksa boşalacak ilk işe başka isteklilere tercih ederek, o andaki şartlarla işe almak zorundadır.
Bir örnekle anlatmak gerekirse, 25/12/2021 tarihinde askerlik nedeniyle işten ayrılan bir işçinin 05/01/2022 tarihinde askerlik görevine başladığını ve 05/07/2022 tarihinde terhis olduğunu varsayalım. Bu işçi, terhis olduğu 05/07/2022 tarihinden itibaren iki ay içerisinde, yani en geç 05/09/2022 tarihine kadar eski işine geri dönmek için işverenine başvurduğu takdirde, işvereni bu işçiyi işe geri almak zorundadır. İşçinin eski pozisyonunda veya buna benzer bir pozisyonda boş yer varsa derhal, aksi takdirde boşalacak ilk işe başka isteklilerden evvel tercih edilerek işe alınması gerekir.
Bu yükümlülüğe uyulmaması halinde işverene karşı uygulanacak yaptırım da yine Kanun’da gösterilmiştir. İşveren, işçisini işe almazsa işe alınma isteğinde bulunan işçiye üç aylık ücreti tutarında tazminat ödeyecektir. İşçinin çalışmasına bağlı diğer işçilik hakları ise saklıdır.
Askerlik izni ve askerlik nedeniyle iş sözleşmesinin feshi hakkındaki bu makale, konuyla ilgili genel bilgi verme mahiyetinde olup herhangi bir hukuki tavsiye içermemektedir. Bu konularla hukuki sorunlarınızda mutlaka uzman bir iş hukuku avukatından profesyonel destek almanızı tavsiye ederiz.
