İçindekiler
İş sözleşmelerini, işçi veya işveren herhangi bir sebeple feshetme hakkına sahiptir. Sözleşmeyi fesheden taraf ve fesih nedenine bağlı olarak tarafların birbirlerinden çeşitli talepleri olması söz konusudur. Bu haklardan biri de işçinin işverenden talep edebileceği kötü niyet tazminatıdır. O halde bu tazminata biraz daha yakından bakalım.
Kötü Niyet Tazminatının Tanımı
4857 sayılı İş Kanunu‘na göre, iş güvencesi kapsamında olmayan işçilerin iş sözleşmeleri işveren tarafından haksız yere feshedilirse işçi işverenden kötü niyet tazminatı talep edebilir. Bu tazminat, işçinin normal şartlarda alabileceği ihbar tazminatının üç katıdır. Yani ihbar tazminatından bağımsız olarak, işverence haksız sebeple fesih gerçekleştirilmişse ayrıca tazminat talep edilebilmektedir. Bu nedenlerle, burada iş güvencesini de açıklamakta fayda vardır.
İş Güvencesinin Tanımı ve Kapsamı
İş güvencesi, kanunun feshin geçersizliği (işe iade) ile ilgili hükümleri içerisinde tanımını bulan bir ifadedir. Kural olarak, işçinin işe iade davası açabileceği durumların varlığı halinde iş güvencesi mevcuttur. Bu nedenle kötü niyet tazminatı için öncelikle iş güvencesi koşullarının olup olmadığına bakmak gerekir.
Özetlemek gerekirse, iş güvencesinin varlığından bahsedilebilmesi için, aşağıdaki şartların var olması gerekir:
- İşçinin İş Kanunu hükümlerine tâbi olarak çalışan bir işçi olması,
- İşyerinde otuzdan fazla işçinin çalışıyor olması,
- İşçinin en az altı aylık kıdeminin olması,
- İşçinin belirli süreli iş sözleşmesi ile çalışıyor olması,
- İşçinin; işletmenin bütününü sevk ve idare eden işveren vekili ve yardımcıları ile işyerinin bütününü sevk ve idare eden ve işçiyi işe alma ve işten çıkarma yetkisi bulunan işveren vekillerinden olmaması.
Bu şartların birlikte mevcut olduğu hallerde iş güvencesi mevcut olmadığından işçiler iş güvencesinin yerine tazminat talep edebilmektedir.
Haksız Fesih Halleri
İşçinin kötü niyet tazminatı talep edebilmesi için iş sözleşmesinin işveren tarafından haksız sebeple feshedilmesi gerekir. Kanunda haksız fesih sebepleri açıkça yazmamıştır, yalnızca işverenin feshi kötüye kullanarak yaptığının anlaşılması halinde tazminat ödeneceğinden bahsedilmiştir. Yargıtay da içtihatlarında, fesih hakkının Medeni Kanun’da da ifadesini bulan dürüstlük kuralı gözetilerek uygulanması gerektiğini, aksi takdirde tazminat hakkının şartlarının oluştuğunu belirtmektedir.*
Bu nedenle kanunda sınırlı olarak sayılı haksız fesih nedeni olduğundan bahsetmemiz mümkün değildir. Her somut olayda, gerçekleştirilen feshin incelenerek sonuca varılması gerekir. Bu nedenle buradaki feshin kötü niyetli olarak yapılıp yapılmadığını mahkeme belirleyecektir.
Kötü Niyet Tazminatının Miktarı ve Hesaplanması
Kötü niyet tazminatı, açıkladığımız gibi işçinin normal şartlarda hak etmiş olduğu ihbar tazminatı alacağının üç katı olarak hesaplanır. Bu nedenle tazminata esas rakam ihbar tazminatıdır. İhbar tazminatı, işçinin giydirilmiş brüt ücreti üzerinden hesaplandığından, kötü niyet tazminatını da giydirilmiş brüt ücret üzerinden hesaplayacağız.
Mesela B’ye ait işyerinde 2 yıldır çalışan A’nın, işveren aleyhine açılan bir davada tanıklık yaptığı gerekçesiyle B tarafından işten çıkarıldığını farz edelim. İş güvencesi şartlarının yokluğu halinde A kötü niyet tazminatı talep edebilecektir. Normal ücreti 4500 TL brüt olan A’nın, işyerinde aldığı yol ve yemek desteğinin de 500 TL karşılığı olduğunu varsaydığımızda, tazminata esas brüt ücreti 5000 TL olacaktır.
A’nın kıdemi 2 yıl olduğu için, ihbar süresi de 6 hafta (42 gün) olacaktır. Kötü niyet tazminatı normal ihbar süresinin üç katı üzerinden hesaplandığı için, tazminata esas ihbar süresi 42 x 3 = 126 gün olacaktır.
TAZMİNATA ESAS (GİYDİRİLMİŞ) BRÜT ÜCRET = 5000 TL
TAZMİNATA ESAS İHBAR SÜRESİ (GÜN) = 126
BRÜT KÖTÜ NİYET TAZMİNATI (126 / 30) = 21000 TL
GELİR VERGİSİ KESİNTİSİ (%15) = 3150 TL
DAMGA VERGİSİ (‰ 7,59) = 159,39 TL
KÖTÜ NİYET TAZMİNATI (NET) = 17690,61 TL
Kötü niyet tazminatı, işçinin iş güvencesi kapsamında çalışmadığı hallerde işçinin işveren tarafından keyfi olarak işten çıkarılmasının önüne geçmek için getirilmiş olan bir tazminattır. Zira bu durumda işçi, işe iade davası açamadığı için işten çıkarıldığı hallerde işini kaybetmektedir. Bu nedenle çalıştığı dönemde hak kazandığı işçilik alacakları dışında herhangi bir hak talebinde bulunamamaktadır. Bu alacakların yanı sıra, işverence yapılacak haksız bir feshin varlığı halinde bundan kaynaklı zararların tazmini için kötü niyet tazminatı öngörülmüştür.
Yukarıda yazılanlar bilgilendirme amaçlı olup hukuki tavsiye içermemektedir. Hukuki anlamda herhangi bir hak kaybı yaşamamak adına profesyonel destek almanızı tavsiye ederiz.
*Bu yönde bir karar için, bkz: Yargıtay 9. HD., 2010/46904 E. 2013/5754 K. 18.2.2013 T.
