İçindekiler
Bu yazımızda sizlere; son yıllarda tüm dünya üzerinde evrensel bir etki yaratmış kripto paralar, kripto paraların hukuki niteliği, yabancı mevzuatta kripto para hukuku ve kripto paraların hukuki işlemlere konu edilmesi hakkında açıklamalarda bulunacağız.
Kripto Para Nedir?
Kripto para hakkında Türk mevzuatı içerisinde şu an bir tanımlama yapılmamıştır. Kabul gören görüşe göre kripto para, kriptogtafik/şifreli olarak güvenli işlem yapmaya ve ek para arzına olanak sağlayan dijital değerler olarak tanımlanmaktadır. Bu tanımın yanı sıra T.C. Cumhurbaşkanlığı Dijital Dönüşüm Ofisi kripto parayı blokzincir ağında ödeme aracı olarak kullanılması için oluşturulmuş sanal paralar olarak tanımlamaktadır.
Kripto paranın geçmişi 2008 yılında çıkarılan Bitcoin’e dayanmaktadır. 2008 yılında Satoshi Nakamoto adı altında işlem yapan kişi veya grup tarafından hazırlanan bir makale ile Bitcoin duyurulmuş ve projesi 2009 yılında hayata geçirilerek tüm dünya çapında kullanıma açılmıştır. Başlangıçta her ne kadar parasal değeri olmasa da Bitcoin, kullanıcılar arasında sistemin işlevselliğinin test edilmesi için alınıp satılarak daha fazla insanın talebiyle parasal değerini de beraberinde getirmiştir.
Bitcoin’in kripto piyasasını oluşturmasıyla birlikte halihazırda birçok yatırımcısı olan Litecoin, Dogecoin, Ethereum, Ripple da piyasaya dahil olmuştur.
Yukarıda aktarmış olduğumuz tanımlamalar dikkate alındığında kripto paranın alternatif bir para birimi olduğu, güvenli ve sanal olarak işlem yapmayı sağlayan ve fiziki bir varlığa sahip olmayan para olduğu açıktır. Bu para türü, blokzincir yapısıyla merkeziyetsiz, herhangi bir otorite tarafından kontrol edilmeyen, taraflar arası hızlı, düşük maliyetli ve güvenli bir para transferi sağlamakta ve elektronik ortamlarda işlem görmektedir. Örneğin elektronik paralar merkez bankaları ya da bankacılık sistemleri tarafından üretilirken, kripto paraların üretilmesini sağlayan bir merkez yoktur aksine kripto para merkeziyetsiz bir yapıya sahiptir.
Kripto paralar işlem hızı ve transfer maliyeti ile avantaj sağlamakta olup aynı zamanda yeni ve bağımsız bir yatırım ve değer saklama aracıdır. Böylece kişilere finansal devrim niteliğinde ekonomik imkanlar sunmaktadır. Kullanıcılar, herhangi bir kamu kurum veya kuruluşuna vergi ve benzeri bir ödeme yapmadan işlemler gerçekleştirebilmekte ve bu paraların kabul ettiği şirketlerden mal veya hizmet satın alabilmektedir.
Kripto paralar; sektörlerine göre Merkeziyetsiz Finans (DeFi) kripto paraları, Oyun (Gaming) kripto paraları, Taraftar jetonları (fan token), Nitelikli Fikri Tapu (Non-Fungible Token – NFT) ve Metaverse (metaevren) kripto paraları olarak sınıflandırılabilmektedir.
Kripto paraların elde edilmesi içinse birçok yöntem karşımıza çıkmaktadır. Bunlar özel borsalar, madencilik, ilk kripto para arzına katılma, özel ATM’ler kullanma ve fiziki olarak kripto para elde etme gibi yöntemlerdir.
Kripto Paraların Hukuki Niteliği
Kripto paraların hukuki niteliği adına dünyada birçok ülke hukuki düzenlemeler için çalışmaya ve bu düzenlemeleri yürürlüğe koymaya devam etmektedir. Dünyada bir kısım ülke kripto paraları mübadele ve transfer aracı olarak kullanmaya devam etmektedir. Kripto paraların hukuki niteliğinin belirlenmesi, bu alandaki oyuncuların hangi yasal yükümlülüklere tabi olacağı ve buna ilişkin vergisel yükümlülüklerin de ne olacağı kapsamında oldukça büyük öneme sahiptir. Ülkemizde kripto paraların henüz net bir yasal çerçevesi çizilmemiştir, kripto para yasasıyla ilgili olarak bir taslak olduğu bilinse de bu yasa çalışmasının neticesi henüz duyurulmamıştır.
Kripto paraların Türkiye’de hukuki anlamda belki de ilk nitelendirmesi 16 Nisan 2021 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanan Ödemelerde Kripto Varlıkların Kullanılmamasına Dair Yönetmelik (“Yönetmelik”) ile olmuştur. Yönetmelik’in Ödemelerde Kripto Varlıkların Kullanılmaması başlıklı 3. maddesinin (1) numaralı fıkrasında kripto varlıklar tanımlanmıştır. İlgili tanım uyarınca kripto varlık, dağıtık defter teknolojisi veya benzer bir teknoloji kullanılarak sanal olarak oluşturulup dijital değer üzerinden dağıtımı yapılan, ancak itibari para, kaydi para, elektronik para, ödeme aracı, menkul kıymet veya diğer sermaye piyasası olarak nitelendirmeyen gayri maddi varlıklar olarak gösterilmiştir.
Yukarıda bahsetmiş olduğumuz tanımdan ve Yönetmelik’in amacından da görüleceği üzere Türkiye Cumhuriyeti mevzuatı kripto varlıkları içerisinde yer alabilecek olan kripto paraları bir ödeme aracı olarak değerlendirmemektedir.
Yine aynı Yönetmelik kapsamında, kripto paraların Türkiye’de ödemeler için doğrudan veya dolaylı olarak kullanılması yasaklanmıştır. Bu Yönetmelik ile Nisan 2021’e dek kripto paralar ile ödeme kabul eden ve bundan para da kazanmış olan firmaların kazançlarının önüne geçilmiştir.
Kripto paranın hukuki niteliği ülkelerce tartışılmaktadır. Bir kısım görüş kripto paraları para olarak nitelendirmektedir. Ancak değişim aracı olarak değerlendirilebilen kripto para, değer ölçüsü olma şartı bakımından kripto para kurlarında aşırı dalgalanmalar yaşamaktadır. Para olarak nitelendirilmesi halinde kripto para değerlerinin günlük olarak dalgalanması ve kişilerin manipülatif davranışlarına maruz kalabilmesi büyük sorun teşkil etmektedir. Bu da devletler tarafından kurgulanacak regülasyonların büyük titizlikle yapılması gerektiğini göstermektedir. Kripto paralar, aynı zamanda paranın tasarruf fonksiyonunu da yerine getirebilmektedir. Her ne kadar Türkiye’de yasaklansa da dünyada mal ve hizmetlerin karşılığını bu para ile ödeme olarak alan şirketler bulunmaktadır.
Kripto parayı, para olarak nitelendiren görüşlerin yanısıra eşya, menkul kıymet ve emtia olarak değerlendiren görüşler hukukçular arasında tartışılmaktadır.
Yabancı Mevzuatta Kripto Para Hukuku
Kripto paraların kullanılmasını destekleyen ve bu konuda bir atılımda bulunmayan birçok ülkenin yanısıra Çin, Nepal, Ekvador, İran, Vietnam, Afganistan, Bangladeş, Fas, Tunus, Mısır, Bolivya gibi ülkeler kripto varlıkların kullanımını yasaklamıştır.
Amerika Birleşik Devletleri’nde kripto varlıkların kullanımı için eyaletler arasında henüz bir görüş birliği sağlanmamıştır. Örneğin; Kaliforniya 2015 yılında çıkardığı yasayla kripto paraların varlığını kabul ederken, New York kripto para borsalarına lisans şartı da dahil olmak üzere birçok ağır şartları getirmiştir.
Avrupa Birliği’nde ise son yaşanan güncel gelişmelerin rüzgarı hissedilmektedir. Avrupa Komisyonu tarafından üye ülkelerde ortak bir rejim sağlamak amacıyla Kripto Varlık Piyasalarının Regülasyonu (MiCA) teklifi 24 Eylül 202 tarihinde yayımlanmıştı. Regülasyon, amacını piyasanın paydaşları için tüm üye ülkelerde geçerli olacak ortak bir politikayla anlaşılır kurallar ve eşit bir rekabet ortamı yaratmak ile yatırımcıların haklarını korumak olarak belirtmektedir. Bu düzenleme 31 Mayıs 2023 tarihinde resmen yasalaşmıştır. Böylece Avrupa Birliği’ne üye devletler açısından kripto piyasasına yönelik yasal çerçeve de netleştirilmiştir. Bu durumun küresel piyasalara rehberlik oluşturması konusunda son derece önemli bir gelişme olduğunun da altını çizmeliyiz.
Kripto Paraların Hukuki İşlemlere Konu Edilmesi
Kripto paralar birçok hukuki işleme konu edilebilecektir. Ancak burada dikkate alınması gereken konu ülkelerin bu mevzuat hakkında yaklaşımı olarak karşımıza çıkmaktadır.
Kripto paraların konu edilebileceği hukuki işlemlerin ilki alım-satım işlemleri olarak değerlendirilmektedir. Kripto paralar, bir malın veya hizmetin karşılığında ödeme aracı olarak kullanılabilecektir. Alıcı, satıcı ile akdettiği sözleşme çerçevesinde kripto parayla ödeme yapabilecektir.
Kripto paraların konu olabileceği diğer bir işlem kripto para cüzdanları ve borsaları olarak karşımıza çıkmaktadır. Kripto paraların saklanması ve takasının gerçekleştirilmesi için kullanılan cüzdanlar ve borsalar birtakım hukuki işlemlere konu olabilecektir. Bu kapsamda kripto para borsalarına üyelik sürecinde üyelik sözleşmeleri ve bu borsaların bankalarla mutabakatı gösterilebilmektedir. Kullanıcılar, kripto paralarını saklamak veya takas edebilmek için kripto para borsaları veya cüzdan sağlayıcılarla anlaşmalar yapmaktadır.
Kripto paraların bu yazımızda değerlendireceğimiz ve konu olacağı hukuki işlemlerin sonuncusu vergilendirmedir. Kripto paraların vergilendirilmesi tamamen ülkelerin koyacağı yasal düzenlemelerle kendi inisiyatiflerinde olacaktır. Birçok ülke halihazırda kripto para işlemlerinin vergilendirilmesine ilişkin düzenlemeler getirmektedir.
Yukarıda hukuki açıdan önem ihtiva eden “Kripto Para Hukuku” konusu genel bir çerçeveyle açıklanmıştır. Bu alan, oldukça önemli ve hukuki danışmanlık alınması gereken başlıca konulardan biridir. Daha fazla bilgi ve danışmanlık için hukuk büromuzla iletişime geçebilirsiniz.
