İçindekiler
Bir işin yapılması esnasında başkalarına zarar verilmesi, ne yazık ki iş hayatında sıkça karşılaşılan bir durumdur. İşin yapılması esnasında çalışanın başkalarına verdiği zarar sonucunda adam çalıştıranın sorumluluğu gündeme gelecektir. Bu kusursuz sorumluluk hali, haksız fiil sorumluluğunun özel bir türünü oluşturmaktadır ve Borçlar Kanunu’nun 66. maddesinde, “ özen sorumluluğu” başlığıyla düzenlenmiştir. Buna göre “ Adam çalıştıran, çalışanın, kendisine verilen işin yapılması esnasında başkalarına verdiği zararı gidermekle yükümlüdür. ” Maddenin devamında adam çalıştıranın sorumluluğuna ilişkin özel durumlar da düzenlenmiştir. Peki bu özel durumlar nelerdir ve bu sorumluluk hangi şartlarda oluşmakta, sonuçları ne olmaktadır?
Sorumluluğun Şartları
Adam çalıştıranın sorumluluğu kusursuz sorumluluk hallerinden biridir. Buna göre adam çalıştıran, kusuru olmasa bile, şartlar gerçekleştiği takdirde çalışanının iş görürken başkalarına verdiği zararlardan sorumlu olacaktır. Sorumluluğun meydana gelmesi için aranan şartlar Borçlar Kanunu madde 66’da sayılmıştır. Buna göre 3 şartın varlığından söz etmek mümkündür.
Çalıştırma İlişkisi
Bahsedilen sorumluluğun meydana gelmesi için, söz konusu zararın çalıştırma ilişkisi kapsamında meydana gelmiş olması gerekmektedir. Buna göre zarar veren kişi, adam çalıştıranın çalışanı olmak veya ona bağlı iş görüyor olmak zorundadır. Burada belirtmek gerekir ki çalışan ile adam çalıştıran arasında mutlaka sözleşme ilişkisi bulunmak zorunda değildir. Bu nedenle kimlerin “ çalışan” olarak değerlendirilip madde kapsamına gireceği her duruma özel olarak tespit edilmelidir. Bu konuda bir şüphe varsa mutlaka bir avukatın yardımına başvurulması gerekmektedir.
Zararın İşe Bağlantılı Olarak Doğmuş Olması
Adam çalıştıranın sorumluluğuna gidilebilmesi için çalışanın, iş görürken ve işe bağlantılı olarak üçüncü kişiye zarar vermiş olması gerekmektedir. Fiil ve zarar arasında illiyet bağı, yani neden- sonuç ilişkisi bulunmalıdır. Bunun yanında fiilin hukuka aykırı olması gerekmektedir. Hukuka uygunluk sebeplerinin varlığı halinde adam çalıştıranın sorumluluğu gündeme gelmeyecektir.
Kurtuluş Kanıtı Bulunmaması
TBK 66/ 2’ye göre “ Adam çalıştıran, çalışanını seçerken, işiyle ilgili talimat verirken, gözetim ve denetimde bulunurken zararın doğmasını engellemek için gerekli özeni gösterdiğini ispat ederse, sorumlu olmaz. ” Buna göre, adam çalıştıran çalışanını seçerken, çalışana işle ilgili talimat verirken, gözetim ve denetimde bulunurken zararın doğmasını engellemek için gereken özeni göstermişse ve bunu ispatlayabiliyorsa zarardan sorumlu olmayacaktır. Ancak kanun koyucu bu noktada işletmeler için özel bir düzenleme getirmiştir. Buna göre zarar bir işletmenin faaliyeti sonucunda meydana gelmişse adam çalıştıran ayrıca işletmenin çalışma düzeninin zararın doğmasını önlemeye elverişli olduğunu ispatlamak zorundadır. Bu şartların varlığı halinde kurtuluş kanıtı sunulmuş kabul edilecek ve adam çalıştıranın sorumluluğu doğmayacaktır.
Adam Çalıştıranın Sorumluluğunun Sonuçları
Eğer zararı meydana getiren kişi ile adam çalıştıran arasında çalışma ilişkisi varsa, zarar işe bağlantılı olarak doğmuşsa ve adam çalıştıran TBK madde 66/ 2’de yer alan şartları sağladığına dair kurtuluş kanıtı getiremiyorsa adam çalıştıranın sorumluluğunun doğması için gereken şartlar gerçekleşmiştir. Bunun sonucu olarak adam çalıştıran üçüncü kişiye verilen zararı tazmin etmekle yükümlü olacaktır. Ancak burada dikkat edilmesi gereken nokta çalışanın da genel hükümlere göre TBK 49 uyarınca haksız fiilinden sorumlu olduğudur. Adam çalıştıran, TBK 66 uyarınca kusursuz sorumluluk ile bağlıyken TBK 49 nedeniyle sorumlu olan çalışan ancak kusuru ölçüsünde sorumlu tutulabilecektir.
Rücu Hakkı
Adam çalıştıran tazminatın tamamını ödedikten sonra birlikte sorumlu olduğu çalışana rücu etme hakkına sahiptir. Bu hak açısından zamanaşımı süresi, birlikte sorumlu olunan kişinin öğrenildiği tarihten itibaren 2 yıl ve her halde tazminatın tamamının ödendiği tarihten itibaren 10 yıldır.
Zamanaşımı
TBK 72’ye göre zamanaşımı süresi, birlikte sorumlu olunan kişinin öğrenildiği tarihten itibaren 2 yıl ve her halde tazminatın tamamının ödendiği tarihten itibaren 10 yıldır. Eğer tazminatın doğmasına sebep olan fiil ceza kanunlarında düzenlenmiş ve daha uzun zamanaşımı süresini öngören bir fiilse bu süre uygulanır.
Adam Çalıştıranın Sorumluluğu Açısından Önemli Noktalar
Adam çalıştıranın sorumluluğu kapsamında “ İş Kazalarında Adam Çalıştıranın Sorumluluğu” ile “ Adam Çalıştıranın Sorumluluğu ve Kurtuluş Kanıtı” konuları detaylı olarak ele alınmalıdır.
Bu iki konunun özel önem arz etmesinin çeşitli sebepleri vardır. Ne yazık ki iş kazaları, iş yaşamının olağan akışında sıkça meydana gelen olumsuz durumlardandır. Ancak iş kazaları nedeniyle ortaya çıkan sorumluluk ile adam çalıştıranın sorumluluğu arasında bazı farklar bulunmaktadır ve bu nedenle her iş kazası adam çalıştıranın sorumluluğunu doğurmaz. Kurtuluş kanıtı ise hangi durumlarda adam çalıştıranın sorumluluğunun doğmayacağını belirttiğinden, konu açısından özel önem taşımaktadır.
İş Kazalarında Adam Çalıştıranın Sorumluluğu
İş kazası, İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununda düzenlendiği şekliyle “ İşyerinde veya işin görülmesi sırasında vuku bulan, ölüme yol açan veya vücut bütünlüğünü bedeni veya manevi engelli hale getiren olay. ” olarak tanımlanmaktadır. Bir kazanın iş kazası olarak nitelendirilebilmesi için işyerinde veya işin görülmesi sırasında meydana gelmiş olması, işçiyi olumsuz anlamda etkilemiş olması ve çalışma gücünde kayba neden olmuş olması gerekmektedir. Normalde iş kazalarında adam çalıştıranın sorumluluğundan bahsetmek mümkün değildir ancak buna istisna teşkil eden bir durum mevcuttur ve bu istisna kapsamına giren iş kazalarında adam çalıştıranın sorumluluğu gündeme gelecektir.
Eğer adam çalıştıran ile çalıştırma ilişkisi içinde bulunan iki kişiden biri, diğeri tarafından haksız fiil yoluyla zarara uğrarsa burada adam çalıştıranın sorumluluğundan bahsetmek mümkündür. Aynı işveren hesabına çalışan iki işçiden biri, iş kazası nedeniyle diğerine zarar verirse, işveren bu zararı tazmin etmekle yükümlüdür. Burada unutulmaması gereken nokta daha önce bahsedilen rücu, zaman aşımı, kurtuluş şartı gibi konuların burada da uygulanacağıdır. Yani aynı işverene bağlı çalışan iki işçiden birinin diğerine iş kazası nedeniyle zarar vermesi halinde adam çalıştıranın sorumluluğu gündeme gelecektir.
Adam Çalıştıranın Sorumluluğu ve Kurtuluş Kanıtı
Adam çalıştıranın sorumluluğu iki temel unsurun bir araya gelmesiyle ortaya çıkmaktadır: Adam çalıştıranın özen yükümlülüğünü ihlal etmesi ve zararın bu nedenle ortaya çıkması. Bunlardan ilki olan işverenin özen yükümlülüğünü ihlal etmiş olması aksi kanıtlanabilecek bir durumdur. Kanun koyucu adam çalıştıranın sorumluluğunu gerektiren hallerde bu durumun varlığını karine olarak kabul eder, yani aksi ispatlanmadıkça çalışanın iş sebebiyle başkalarına verdiği zararın işverenin özen yükümlülüğünü ihlal etmiş olmasından kaynaklandığını varsayar. Bu nedenle kanun koyucu adam çalıştırana özen yükümlülüğünü yerine getirdiğini ispatlayabilme imkanı tanınmıştır.
Adam çalıştıran sorumluluktan kurtulmak için kurtuluş kanıtı getirerek özen yükümlülüğünü yerine getirdiğini ispatlayabilir. TBK 66’da belirtildiği gibi “ Adam çalıştıran, çalışanını seçerken, işiyle ilgili talimat verirken, gözetim ve denetimde bulunurken zararın doğmasını engellemek için gerekli özeni gösterdiğini ispat ederse, sorumlu olmaz. ” Bu maddede yer alan şartları yerine getirdiğini ispatlayan, yani kurtuluş kanıtı getiren işveren açısından adam çalıştıranın sorumluluğu doğmayacaktır.
Kanunda, adam çalıştıranın sorumluluğuna etki eden birçok ek düzenleme bulunmaktadır. Bunun yanı sıra adam çalıştıranın sorumluluğuna ilişkin kavramların tanımı da oldukça geniştir. İşverenin özen yükümlülüğüne uymuş kabul edileceğini bilebilmek için her durumun ayrı ayrı incelenmesi gerekir. Keza birinin çalışan veya adam çalıştıran sayılabilmesi için de mevcut durumun şartlarının değerlendirilmesi gerekmektedir. Bu nedenle adam çalıştıranın sorumluluğuna ilişkin konularda bir avukatla iletişime geçmek yararlı olacaktır.
