İçindekiler
Günümüzde faaliyet gösteren şirketlerin sahipleri/temsilcileri zaman zaman aynı ailenin fertleri olarak karşımıza çıkmaktadır. Genellikle birlikte bir iş kolunda faaliyet gösteren aile fertleri, aralarındaki aile ilişkisini ticarete de yansıtırlar. Hukukta bu şirketlerin karşılığı aile şirketidir. Bazı aile şirketleri, uzun yıllar boyunca nesilden nesile faaliyetlerine devam etmeyi başarmıştır. Bu şirketlerin başarısında doğru bir kurumsal düzen oldukça etkilidir. Peki bu düzeni sağlamak nasıl mümkündür? İşte bu sorunun cevabı noktasında karşımıza aile anayasası kavramı çıkmaktadır.
Aile anayasası, esasen kanunlarda doğrudan kendisine yer bulan bir kavram değildir. Kendine has bir hukuki müessese olup zorunlu da değildir. Genelde aileye ait olan şirketin işleyişi, ailenin bakış açısı gibi kavramların nesilden nesile sorunsuzca devam etmesi amacına hizmet eder. Bu itibarla aile anayasası, aile şirketinin sürekliliğine katkısı olan bir hukuki işlemdir. Şimdi bu kavramları inceleyelim.
Aile Anayasası Kavramı
Aile sözleşmesi, ailenin temel değerlerini, ilkelerini, vizyonunu-misyonunu ve üyelerinin sorumluluklarını belirleyen bir sözleşmedir. Özellikle gelecek nesiller için bir rehber niteliğine sahiptir. Bununla birlikte ileride meydana gelmesi muhtemel uyuşmazlıkları da çözmeye yardımcı olur. Bu yönüyle aile anayasası, ailenin ve aile şirket(ler)inin temel hatlarını oluşturan bir metindir demek mümkündür.
Aile anayasası, açıkça kanunlarda yer almayan, atipik bir sözleşmedir. Dolayısıyla bazı özel sözleşme tiplerine has kısıtlamalar yoktur. Özellikle şekli açıdan bakarsak, yazılı olması gibi kesin bir şart yoktur. Dolayısıyla sözlü olması da sözleşmenin geçerliliğini engellemeyecektir. Ayrıca bu sözleşmeleri tescil ve/veya ilan etme gibi bir zorunluluk da yoktur. Bu kolaylık hem sözleşmenin değişim sürecini kolaylaştırır hem de gizliliğini sağlar. Ancak aile üyelerinin aksi yönde hareket etmesi de mümkündür. Genellikle bu sözleşmeler yazılı olmakta ve tüm aile üyeleri sözleşmeyi imzalamaktadır.
Sözleşmenin en önemli özelliklerinden birisi de sözleşmenin parçası olmayan kişiler için sözleşmenin bağlayıcılığının olmamasıdır. Gerçekten de ailenin üyesi olmayan, ya da üyesi olmakla birlikte sözleşme kapsamına girmeyen kişiler açısından sözleşmenin herhangi bir hükmü yoktur. Sözleşme, yalnızca tarafı olan kişiler açısından bağlayıcıdır. Bu kişilerin sözleşmeye aykırı hareket etmesi mümkün değildir.
Aile Anayasasının İçeriği
Kural olarak aile anayasasının içeriği hakkında yasal düzenlemeler mevcut değildir. Dolayısıyla her aile, bu sözleşmeyi dilediği gibi düzenleme hakkına sahiptir. Bu yönüyle aile anayasası, ailelere özgü bir metin niteliği taşımaktadır.
Ancak bu durum elbette sözleşmenin hukuka aykırı hükümler barındıracağı anlamına gelmemelidir. Sözleşmenin Borçlar Kanunu ve Medeni Kanun hükümlerine uygun olması temel şarttır. Bu kanunlarda yer alan emredici hükümlere aykırı hükümlerin aile anayasasında yer alması mümkün değildir. Aksi takdirde bu kanunlarda yer alan haller uygulama alanı bulur.
Her aile kendi iç dinamiklerine göre sözleşme düzenleyeceği için genel bir içerik çerçevesi çizmek oldukça zordur. Ancak yine de aile anayasasında yer alan içeriği şu şekilde listelemek mümkündür.
Aile ile İlgili İçerik
Aile anayasasının temel işlevi, aile şirketlerinin sağlıklı bir şekilde nesilden nesile devamını sağlamaktır. Bu amaçla; ailenin kendi değerleri, vizyonu-misyonu, ilkeleri, kültürü gibi aileye ilişkin bilgilerin sözleşmede yer aldığını söylemek mümkündür. Bu hükümler, diğer taraftan başkalarının aileyi yakından tanımasını da sağlar.
Bununla birlikte aile üyelerinin kim olduğu ve hangi şirketlerin aile ait olduğu gibi bilgiler de bu kapsamda yer alır. Aileye ait malvarlıkları ve şirkete ait malvarlıklarının birbirleriyle olan bağının sınırları da çizilir.
Aile Şirketi ile İlgili İçerik
Ailenin sahip olduğu aile şirket(ler)inin yönetimine ilişkin koşullar da aile anayasasının kapsamına girer. Aile üyelerinin çalışma koşulları, performans değerlendirmeleri, yönetimde/yönetim kurulunda yer alması şartları, pay sahipliği gibi hususlar bu kapsamdadır. Bu hususlar ilgili konularda daha özel metinler mevcut ise orada da yer alabilir. Aile anayasasında bu konuda temel anahatları belirleyen hükümlerin mevcut olması yeterlidir.
Aile Anayasası ile İlgili İçerik
Ailelerin şirket(ler)i yönetimine ilişkin ilkeleri belirlemek hakkındaki içerik bu kapsama girmektedir. Genelde bu ilkeleri belirlemek için ailenin bir konsey ya da meclis gibi bir oluşum oluşturduğunu görmekteyiz. Bu oluşumun yapısı, kimlerden oluştuğu, üyelik ve seçim şartları, toplantı ve karar nisapları gibi hususlar bu başlığın içinde yer alır. Bunlar dışında ailenin uygun gördüğü diğer konularda da temel kanun hükümlerine uygun hükümlerin sözleşmede yer alması mümkündür.
Aile Anayasasına Aykırılık
Aile anayasasının temel amacı, ailenin ve şirket(ler)in düzenini ve nesilden nesile devamını sağlamaktır. Bu nedenle aile üyelerinin sözleşme gereği bazı sorumlulukları olur. Yani bu kişiler birtakım yükümlülüklerin altına girer. Bu yükümlülükleri yerine getirmeyen bireyler, aileye ve şirket(ler)e zarar verebilir. Bunun önüne geçmek adına, sözleşmeye aykırı davrananlara karşı birtakım yaptırımlar söz konusu olabilecektir.
Bu yaptırımların aile anayasasında da yer alması ve tabi kanun hükümlerine aykırı olmaması gerekir. Bunların türünü ve şartlarını ise tabi ki aile belirleyecektir. Bu yaptırımlar; sözlü-yazılı uyarı, aile-yönetim kurulu üyeliğinin sona ermesi, tazminat gibi yaptırımlar olabilir. Buralarda bir uyuşmazlık olduğunda ise eğer aile anayasasında bu durum için yer alan bir kurum-merci varsa oraya başvurmak mümkündür. Mesela aile, kendi içinde bir heyet-meclis oluşturmuşsa buna başvurulabilir. Ya da tarafsız bir danışman, avukat, arabulucu gibi bir çözüm yolu da mümkündür.
Aile anayasası ve aile şirketleri hakkındaki işbu yazımız bilgilendirme amaçlıdır. Herhangi bir hukuki görüş ya da tavsiye içermemektedir. Sorununuz olduğunda uzman bir avukattan destek almanızı öneririz.
