İçindekiler
Anonim şirketler, bir amaç doğrultusunda bir araya gelen kişilerin birlikte faaliyet gösterdiği oluşumlardır. Bu şirketlerin iki temel organı vardır: yönetim kurulu ve genel kurul. Anonim şirket, bu organları vasıtasıyla karar alır ve uygular. Bununla birlikte, şirketin amacına uygun faaliyet gösterip göstermediğini sorgulamak da önemlidir. Zira anonim şirketin, belirlediği amacına aykırı hareket etmesi yasaktır. Aynı şekilde, kanunlara, genel ahlâka aykırı hareket etmesi de yasaktır. Peki, anonim şirketin yasaklara uyup uymadığını nasıl kontrol edeceğiz? İşte bu sorunun cevabını tek kelimeyle, denetim olarak vermek mümkündür. Anonim şirketlerin amacına uygun ve yasaklara riayet ederek hareket edip etmediği denetim yoluyla ortaya çıkar. Biz de bu yazımızda denetimi inceleyeceğiz.
Anonim Şirket Kavramı
Belirli bir miktarda ve paylara bölünmüş bir sermayeye sahip olan şirketler anonim şirkettir. Bu şirketlere sermaye getiren pay sahipleri belirli miktarlarda sermaye taahhüt ederler. Örneğin toplam sermayesi 100.000-TL olan bir anonim şirketin 5 ortağı olduğunu ve hepsinin eşit sermaye getirdiğini varsayalım. Bu durumda her ortağın ayrı ayrı 20.000-TL sermayesi olur. Bununla birlikte, şirket sermayesinin 1.000-TL tutarındaki paylara bölünmüş olması da mümkündür. Bu ihtimalin varlığı halinde şirkete ait toplamda 100 pay mevcut olmuş olur. Bu payları ortaklar kendi aralarında istedikleri gibi paylaşabilirler. Mesela beş ortaktan; biri 15, diğeri 25, biri 20, biri 30, diğeri de 10 pay sahibi olsun. Payların eşit olması şart değildir. Bu nedenle ortaklar hisseleri aralarında istedikleri oranda bölüşmekte özgürdür.
Anonim şirketler, borçlarından dolayı yalnızca malvarlığıyla sorumlu olur. Pay sahipleri de sadece taahhüt etmiş oldukları sermaye payları ile ve şirkete karşı sorumludur. 15.000-TL sermaye taahhüdünde bulunan bir ortak, bu sermayesini şirkete özgülemekle yükümlüdür. Bu şirketlerin ortakları, anonim şirketin borcu nedeniyle kendileri ayrıca sorumlu olmazlar. Yalnızca taahhüt ettikleri sermayeyi şirkete getirmek zorundadırlar.
Anonim şirketin pay sahipleri gerçek kişiler (şahıslar) olabileceği gibi farklı tüzel kişiler de olabilir. Mesela bir şirket başka bir şirketin pay sahibi olabilmektedir.
Şirketin sermayesinin belirli bir miktarı geçmesi gerekmektedir. Şu an yürürlükte olan hükümlere göre başlangıç için ortaya konan sermaye en az 50.000-TL olmalıdır. Ancak, sermayenin artırılmasında yönetim kuruluna tanınmış yetki tavanını gösteren kayıtlı sermaye sistemini kabul etmiş bulunan halka açık olmayan anonim şirketlerde başlangıç sermayesi 100.000-TL olmalıdır. Bu miktarı geçen sermaye taahhüdü halinde anonim şirket kurmak mümkündür.
Denetim
Anonim şirketin denetimine ilişkin hükümler Türk Ticaret Kanunu‘nda yer almaktadır. Kanun’da açık bir tanım olmamakla birlikte denetçiler, şirketin yıllık faaliyet raporlarını ve finansal tabloları inceler. Bu verileri karşılaştırarak şirketin faaliyetlerinin gerçeği yansıtıp yansıtmadığını raporla tespit eder. Denetime tabi olan verilerin denetimden geçmiş olması gereklidir. Zira denetimden geçmeyen ya da geçmekle birlikte denetçi görüşünün yer almadığı raporlar düzenlenmemiş kabul edilir.
Denetim sırasında şirketin denetime tabi raporlarda değişiklik yapması mümkündür. Denetçilerin bu değişik raporları da tekrar denetlemesi gerekir. Yine buna ilişkin denetçi raporunda kayıt olması gerekir. Bu konuda detaylı ve özel hükümler bakanlığın çıkardığı yönetmelikte yer almaktadır.
Türk Ticaret Kanunu’na göre anonim şirketlerde denetçi organı zorunlu değildir. Ancak denetim zorunludur. Bu nedenle anonim şirket denetimini şirket içinden yapmak gibi dışarıdan yapmak da mümkündür. Anonim şirket dışından birinin yaptığı denetim bağımsız denetimdir. Pay sahiplerinin genel kuruldan istediği denetim ise özel denetimdir.
Denetim Kapsamı
Anonim şirketin finansal tabloları, yıllık faaliyet raporları, envanteri ve muhasebesi genel olarak denetime tabidir. Denetçiler, şirket faaliyetlerinin ve tabloların-raporların kanuna, Türkiye Muhasebe Standartlarına ve esas sözleşmeye uygunluğunu inceler. Denetçinin bunu denetçiliğin gerekleriyle denetçilik etiğine uygun bir şekilde ve özenle gerçekleştirmesi gerekir. Denetçi, şirketin kayıtlarının gerçeği yansıtıp yansıtmadığını, yansıtmıyorsa neden yansıtmadığını dürüstçe açıklamalıdır.
Denetimin kapsamını yalnızca mevcudu incelemekle sınırlı tutmak doğru değildir. Denetçi, yönetim kurulunun riskleri tespit etmek ve yönetmek için gerekenleri yapıp yapmadığını da inceler. Yönetim kurulunun bu riskler için gerekli sistem ve oluşumları kurup kurmadığı hakkında da ayrı bir rapor düzenler. Bu raporun esaslarını Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumu belirler.
Anonim Şirketin Denetimi
Denetçiler
Anonim şirketin genel kurulu denetçiyi seçme hakkına sahiptir. Yönetim kurulu, genel kurulun seçtiği denetçiyi tescil ve ilan eder. Şirketin denetçilik yetkisini geri alması sadece bir durumda söz konusudur. O da denetçinin risk tespiti ve yönetimine ilişkin raporunu hazırlamaması halinde geçerli olur. Ancak denetçinin şahsına ilişkin haklı sebeplerin ve/veya denetçinin tarafsız olmadığı yönünde bir şüphenin varlığı halinde şirketin dava açma hakkı vardır.
Bu dava için davacıların şirkette belirli bir çoğunluğu yakalaması gerekir. Yönetim kurulunun veya sermayenin yüzde onunu oluşturan pay sahiplerinin davayı açması gerekir. Davayı açma süresi, denetçinin tescil ve ilanından itibaren üç haftadır. Azınlığın genel kurulda denetçi için olumsuz oy vermiş ve bunu tutanağa geçirmiş olması gerekir.
Şirketin faaliyet döneminin dördüncü ayı sonuna kadar denetçiyi seçmesi gerekir. Aksi takdirde yönetim kurulu veya üyelerinden biri ile bir pay sahibi mahkemeye başvurma hakkına sahiptir. Aynı şekilde aşağıdaki durumlarda da mahkemeye başvuru hakkı vardır:
- Denetçinin görevi reddetmesi veya sözleşmeyi feshi,
- Görevlendirme kararının iptali veya butlanı,
- Denetçinin kanuni veya başka sebeplerle görevini yapamaması veya engellenmesi,
Mahkemenin bu konularda vereceği kararlar kesindir. Mahkeme, atadığı denetçinin ücreti ve diğer giderler için gerekli ödemeleri de tespit eder. Bu karara karşı itiraz yolu mevcut olup itiraz üzerine mahkemenin vereceği karar kesindir.
Denetçinin sözleşmesini fesih hakkı yalnızca belirli durumlarda geçerlidir. Anonim şirket, denetçiye karşı görevden alma için dava açmışsa denetçinin sözleşmeyi fesih hakkı vardır. Bununla birlikte haklı sebeplerin varlığı da sözleşmeyi fesih hakkı vermektedir. Feshin yazılı ve gerekçeli olmalıdır. Denetçinin görevi feshe kadar devam eder. Bu nedenle feshe kadar yaptığı denetimleri rapor halinde şirkete sunmak zorundadır. Yönetim kurulu, sözleşmesini fesheden denetçinin yerine geçici bir denetçi atar. Aynı zamanda fesih ihbarını ve seçtikleri denetçinin onayı hususunu da genel kurula sunar.
Denetçi Olabilecekler
Aşağıdakilerin bağımsız denetçi olması mümkündür:
- Serbest Muhasebeci Mali Müşavirlik ve Yeminli Mali Müşavirlik ruhsatı almış yeminli mali müşavirler,
- Serbest muhasebeci mali müşavir unvanını taşıyan, Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumunun yetkili kıldığı kişiler.
Ancak bu kişiler, aşağıdaki hallerin varlığı halinde denetçi olma hakkını kaybeder:
- Şirkette pay sahibi olması,
- Şirketin yöneticisi veya çalışanı olması,
- Denetçi olmadan önce üç yıl içinde bu görevi yerine getirmiş olması,
- Şirketle bağlantısı olan başka bir şirketin kanuni temsilcisi veya yöneticisi, yönetim kurulu üyesi olması. Bununla birlikte bu şirketlerde %20’den fazla payının olması ya da bu durumdaki bir kişinin yanında çalışıyor olması,
- Şirket yönetim kurulu üyesi ya da yöneticisiyle arasında belirli düzeyde akrabalığının olması,
- Şirketin defterlerini düzenlemede yardımcı olması ya da bunu yapan gerçek/tüzel kişinin kanuni temsilcisi, yöneticisi, ortağı vs olması,
- Denetçilikten gelen gelirinin %30’undan fazlasını bu şirkette elde etmesi. Ayrıca bu şirkete %20’den fazla payla iştirak etmiş şirketlerde bu geliri elde etmişse aynı yasağa tabidir.
- 10 yıl içinde şirket 7 yıl denetçilik yapmışsa tekrar denetçi olması için 3 yıl geçmesi gerekir.
Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumu buna ilişkin kuralları belirlemeye yetkilidir.
Denetçi, denetim yaptığı şirkete, vergi danışmanlığı ve vergi denetimi dışında başka tür danışmanlık veya hizmet vermekten yasaklıdır. Aynı şekilde bunu paravan bir şirket aracılığıyla yapması da yasaktır.
İbraz Yükümlülüğü ve Denetçinin Bilgi Alma Hakkı
Denetçi, denetim sırasında kanuna uygun ve özenli bir denetim için gerekli bütün bilgileri ve belgeleri talep etme hakkına sahiptir. Aynı şekilde yönetim kurulu da denetçiye bu bilgi ve belgeleri vermekle yükümlüdür. Şirketin yönetim kurulu, finansal tabloları ve yönetim kurulunun yıllık faaliyet raporunu düzenler ve onaylayarak denetçiye verir.
Denetim Raporu
Denetçi, denetim raporunu denetimin türü, kapsamı, niteliği ve sonuçları ile birlikte yazılı olarak düzenler. Bu raporun yeterince açık ve geçmiş yıllarla karşılaştırmalı olması ve finansal tabloları içermesi gerekir. Bundan başka, yönetim kurulunun ve şirketin durumu hakkındaki yıllık faaliyet raporunda yer alan tespitleri, finansal tablolar ile tutarlılığı ve gerçeğe uygunluğu açısından değerlendirir.
Raporun esas bölümünde;
- Defter tutma düzeninin, finansal tabloların ve topluluk finansal tablolarının, kanun ile esas sözleşmenin finansal raporlamaya ilişkin hükümlerine uygun olup olmadığı,
- Yönetim kurulunun denetçinin denetim kapsamında istediği bilgi ve belgeleri verip vermediği,
Hususlarını denetçinin açıklaması gerekir. Yine finansal tabloların ve dayanaklarının hesap planlarına, Türkiye Muhasebe Standartlarına, şirketin malvarlığı, finansal ve kârlılık durumuna uygun olup olmadığı da raporda yer alır. Denetçi, raporunu imzalar ve yönetim kuruluna verir.
Denetçi Görüş Yazısı
Denetim raporunda denetçi kendi görüşlerini de açıklar. Bu görüşleri, denetimin konusu, türü, niteliği ve kapsamı yanında denetçinin değerlendirmelerini içerir. Bu değerlendirmelerin Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumunun belirlediği esaslara uygun olması gerekir.
Görüş yazısı olumlu veya olumsuz görüş içerebilir. Olumsuz görüş halinde genel hemen bir araya gelerek yeni yönetim kurulunu seçer. Eski yönetim kurulunun tekrar seçimi mümkündür.
Diğer Hükümler
Denetçinin Sır Saklama Yükümlülüğü
Denetçi, denetimi dürüst ve tarafsız bir şekilde yapmak ve sır saklamakla yükümlüdür. Denetim sırasında, denetim ile ilgili olan iş ve işletme sırlarını izinsiz olarak kullanmaları yasaktır. Aksi takdirde şirkete karşı sorumlulukları söz konusudur. Denetçi, bağımsız bir sermaye şirketi ise bu yükümlülük şirketin yönetim kurulunu ve üyelerini ve çalışanlarını da kapsar.
Görüş Ayrılıkları
Anonim şirketle denetçi arasında denetime konu hususlarda görüş ayrılıkları oluşması mümkündür. Bu görüş ayrılığını, taraflardan birinin istemi üzerine mahkeme kesin olarak giderir.
Zamanaşımı
Denetçinin kanun hükümlerinden doğan sorumluluğu, rapor tarihinden başlayarak beş yılda zamanaşımına uğrar.
Anonim şirketlerin denetimi hakkında yazdığımız bu yazı bilgilendirme amaçlıdır. Hukuki görüş ya da tavsiye içermemektedir. Herhangi bir sorununuz olduğunda uzman bir avukattan destek almanızı öneririz.
