Evde Hizmet Sözleşmesi

TBK m.461 hükmüne göre, evde hizmet sözleşmesi, işveren tarafından verilen işin, işçinin kendi evinde veya belirlediği başka bir yerde, kendisi veya aile bireyleri tarafından ücret karşılığında yerine getirilmesini içeren bir sözleşmedir. Freelancerlar için de kullanılan sözleşme olan evde hizmet sözleşmesi, hizmet sözleşmesi türlerinden biridir. Aralıklı ve aralıksız evde hizmet sözleşmeleri olarak iki farklı şekilde incelenebilir. Bu yazımızda evde hizmet sözleşmesinin hukuki niteliği, kurulması, unsurları, tarafları ve son olarak sözleşmenin sona ermesinden bahsedeceğiz.

Evde Hizmet Sözleşmesinin Hukuki Niteliği

Evde çalışma kavramı, geleneksel istihdam modelinden farklı olarak işin, işverene ait olan işyeri dışında gerçekleştirilmesini sağlayan bir çalışma modelidir. Bu sözleşme sayesinde işçi, işi evinde veya istediği başka bir yerde yapma imkanına sahiptir. 

Evde hizmet sözleşmesinin hukuki niteliği çok açık olmasa da TBK’da düzenlenmiştir. Buna göre evde hizmet sözleşmesi, iş akdine dayanan bir hukuki ilişkidir. Nitekim iş ilişkisinin mevcut olması bakımından işin mutlak surette işverenin işyerinde görülmesi gerekmez. Bağımlılık unsuru zayıflamış olsa da işçinin işverene karşı ekonomik bağımlılığı devam etmektedir.

TBK m. 462 hükmüne göre, işveren işçiye genel çalışma koşullarını ve işe özgü koşulları bildirmelidir. Bu durumda, evde çalışma sözleşmesi için de işveren üzerinde bir kontrol bulunmaktadır ve işverenin yönetim hakkından ve işçinin bağımlılığından bahsedilebilir, ancak bu bağımlılık klasik iş sözleşmeleri kadar güçlü değildir.

Evde hizmet sözleşmesinde, işverenin işçi üzerinde bir denetim ve gözetimi olmadığı iddia edilebilir. Ancak işverenin bu tür sözleşmelerdeki denetimi, işin yapılırken değil, işin teslim edildiği zaman gerçekleşir. Bu durumda, denetim klasik iş sözleşmesinden farklı olarak daha ileri bir tarihte denetim yapılır.

Evde Hizmet Sözleşmesinin Kurulması

Evde hizmet sözleşmesine ilişkin hükümler, Türk Borçlar Kanunu‘nun 461. ile 469. maddeleri arasında düzenlenmiştir. Ancak, evde hizmet sözleşmesinin kurulmasına ilişkin doğrudan bir düzenleme bulunmamaktadır. Bununla birlikte, TBK’nın 469. maddesinde, evde hizmet sözleşmesine ilişkin hüküm bulunmayan durumlarda hizmet sözleşmesinin genel hükümlerinin uygulanacağı belirtilmiştir. Dolayısıyla, evde hizmet sözleşmesinin kurulmasına ilişkin şartlar, hizmet sözleşmesinin genel hükümleri aracılığıyla çözüme kavuşturulacaktır.

TBK’nın 394. maddesinde, hizmet sözleşmesinin nasıl kurulacağı düzenlenmiştir. Bu doğrultuda, işçi, duruma uygun olarak belirli bir süre için ücret karşılığında yapılabilecek bir işi yapar ve bu iş de işveren tarafından kabul edilirse, taraflar arasında hizmet sözleşmesi kurulmuş sayılır.

Evde Hizmet Sözleşmesinin Unsurları

Evde hizmet sözleşmesinin unsurları; iş görme, ücret ve bağımlılık unsurlarıdır. TBK m. 461 hükmünde evde hizmet sözleşmesi, belirli bir bedel karşılığında işçinin, işveren tarafından verilen işin görülmesi şeklinde tanımlanmıştır. Genel hizmet sözleşmesinde bu iş görme borcu işverene ait işyerinde gerçekleşirken evde hizmet sözleşmesinde böyle bir şart yoktur. İşçi, işi evinde yapabileceği gibi başka uygun bir yerde de tamamlayabilir.

Evde iş sözleşmesinde, işçinin işi bizzat kendisinin yapmasına gerek yoktur. Kanun hükmünde işçinin işi bizzat kendisi yapabileceği gibi aile bireyleriyle de yapabileceği belirtilmiştir. Bu hükümdeki aile bireyleri kavramı dar yorumlanmamalıdır bununla birlikte aile bireyleri dışındaki üçüncü kişilerin de dahil edilmemesi gerekmektedir. İşin aile bireyleriyle birlikte yapılması, aile bireylerini sözleşmenin tarafı konumuna sokmaz. İşçi aile bireyleriyle birlikte gerçekleştirse de ücrete kendisi hak kazanır. Sözleşme oluşturulurken işçinin işi bizzat yapması hükmü eklenebilir ve bu hüküm kanuna aykırılık teşkil etmez. 

Evde hizmet sözleşmesi, ücret karşılığında bir işin görülmesinin üstlenildiği, tam iki tarafa borç yükleyen ve sürekli edim borcu doğuran bir sözleşmedir. Günlük hayatta evde hizmet sözleşmesine ilişkin çalışmalar genellikle parça başına gerçekleşmekte ve işçiye verilecek ücret parça başına hesaplanmaktadır.

Evde hizmet sözleşmesinin unsurlarından en tartışmalı olanı da bağımlılık unsurudur. Çünkü işçi, işveren tarafından kendisine verilen işi; evinde veya belirlediği başka bir yerde ifa edebilecektir. Ancak işçinin kendisine verilen işi, işverenin işyeri dışında yerine getirmesi, o iş bakımından işverenin emir ve talimatlarının olmayacağı anlamına gelmez.

Evde Hizmet Sözleşmesinde Tarafların Borçları

İşçinin Borçları 

Hizmet sözleşmesinde işçinin en temel borcu işin yerine getirilmesidir. Evde hizmet sözleşmeleri bakımından da bu durum aynen geçerlidir. İşçi, işe zamanında başlamak, işi kararlaştırılan zamanda bitirmek ve çalışmanın sonucunu işverene teslim etmekle yükümlüdür. İş, işçinin kusuruyla ayıplı olarak görülmüşse işçi, giderilmesi mümkün olan ayıpları, masrafı kendisine ait olmak üzere gidermek zorundadır.

Klasik iş sözleşmesinde işin görülmesi için gereken malzeme ve araçlar işverenin işyerinde yer alır. Bununla birlikte evde hizmet sözleşmeleri işçinin evi veya belirleyebileceği başka bir yerde görülür. Bu durumda ev hizmetlerinde, işçinin işi görebilmesi için gereken malzeme ve araçlar kendisine sağlanmalı veya işçi tarafından temin edilmelidir. 

Evde hizmet sözleşmesinde malzeme ve iş araçları işveren tarafından sağlanmışsa, işçi bunları gereken özeni göstererek kullanmak, bundan dolayı hesap vermek, ayrıca kalan malzeme ile iş araçlarını da işverene teslim etmekle yükümlüdür. İşçi işi görürken, kendisine teslim edilen malzemenin veya iş araçlarının bozuk olduğunu belirlerse, durumu hemen işverene bildirir ve işe devam etmeden önce, onun talimatını bekler. İşçi, kendisine teslim edilen malzeme veya iş araçlarını kendi kusuruyla kullanılmaz hâle getirirse, işverene karşı onun kullanılmaz hâle geldiği gündeki rayiç bedeli kadar sorumludur.

İşverenin Borçları

İşveren, işçiye her yeni iş verdiğinde, o işe özgü bilgileri de vermek zorunda olup, her yeni bir iş için işçiye genel çalışma koşullarına ilişkin bilgi vermeyecektir. Yine işveren TBK m. 462 gereği, işçi tarafından sağlanacak malzemeyi, bu malzemenin sağlanması için kendisine ne miktarda ödemede bulunacağını ve iş için ödeyeceği ücreti de işçiye yazılı olarak bildirmek zorundadır. İşin verilmesinden önce malzeme için ödenecek bedel ve iş için ödenecek ücret işveren tarafından yazıyla bildirilmemişse, bu işlerde uygulanan alışılmış bedel ve ücret ödenir.

TBK m. 465 hükmünde işverene, işçi tarafından kendisine teslim edilen ürünlere ilişkin varsa ayıplarını bildirme borcu yüklenmiştir. Buna göre işveren, ürünlerin işçi tarafından kendisine teslim edilmesi anı itibariyle bir hafta içerisinde inceleyecek ve üründe bir ayıp mevcutsa işçiye bildirecektir. Zira ürünlerde çıkan ayıpların bir hafta içerisinde bildirilmemesi halinde işveren ürünleri bu haliyle kabul etmiş sayılacaktır.

Hem iş sözleşmesi, hem de genel hizmet sözleşmesi için en önemli unsurlardan biri ücretin ödenmesidir. İş sözleşmesi bakımından işveren işin yerine getirilmesi karşılığı olarak işçiye ücret ödemeyi üstlenmiştir. İK m. 32/5 gereği ücret en geç ayda bir ödenir. İş sözleşmeleri ve toplu iş sözleşmeleri bakımındansa bu süre bir haftaya kadar indirilebilir. Genel hizmet sözleşmeleri bakımından da iş sözleşmelerinde olduğu gibi ücretin ödenmesi en geç bir aylık dönemin sonunda gerçekleşir. 

Aralıklı ve Aralıksız Evde Hizmet Sözleşmesi

Evde hizmet sözleşmesinde ise TBK m. 466 hükmü, “yapılan işin ücreti, işçi, işveren tarafından aralıksız olarak çalıştırıldığı takdirde, on beş günde bir veya işçinin rızasıyla ayda bir; aralıklı olarak çalıştırıldığı takdirde, ürünün her tesliminde ödenir” şeklinde düzenlenmiştir. Buna göre işverenin ücret ödeme borcu işçinin ne şekilde çalıştırıldığına bağlı olarak değişecektir.

“Aralıksız çalıştırma” ifadesinin gerçekleşebilmesi için bu çalışmanın, bir ürünün teslimine ilişkin olarak değil; sürekli çalışma şekli olarak belirlenmesi gerekmektedir. TBK m. 466 hükmünde işçinin aralıksız çalıştırılması durumunda, işverenin ücret ödeme borcu kural olarak on beş günde birdir. Burada kanun koyucu işverenin, işçiden rıza almak koşulu ile bu ödemeyi ayda bir yapabilmesine imkân tanımıştır. İşveren ve işçi anlaşarak bedelin ödenmesi için daha kısa bir süre kararlaştırabilirler. Ancak on beş günlük dönemlerden uzun bir ödeme kararlaştırılacaksa, buna ilişkin işçinin rızasının alınması gerekecektir.

Aralıklı Hizmet Sözleşmesinde Ücret Ödeme Borcu

TBK m. 466 hükmü, işçinin aralıklı çalıştırıldığı durumlarda, işverenin ödemeyi hangi sürelerde yapacağını düzenlemektedir. Buna göre işçi aralıklı olarak çalıştırılıyorsa ücret, ürünün tesliminde ödenecektir. Bu durumda evde hizmet sözleşmesindeki ücret parça başına gerçekleşecektir. 

Kural olarak işveren, işçiye yaptığı işin karşılığı olan işin bedelini ödemekle yükümlüdür. Ancak işverenin, kendisine teslim edilmek istenen ürünü almaktan kaçınması ve dolayısıyla temerrüde düşmesi halinde, işçinin ücretini ödemekle yükümlü olduğu TBK m. 467 hükmünde düzenlenmiştir. Buna göre “İşçiyi aralıksız biçimde çalıştıran işveren, ürünü kabulde temerrüde düştüğü veya işçinin kişiliğinden kaynaklanan sebeplerle ve kusuru olmaksızın çalışma engellendiği takdirde, hizmet ediminin engellenmesi durumundaki ücret ödenmesine ilişkin hükümler gereğince, ona ücretini ödemekle yükümlüdür. Diğer durumlarda işveren, bu hükümlere göre ücret ödemekle yükümlü değildir.”

İşveren ürün kabule uygun olmasa, ayıplı olsa dahi ürünü teslim almak zorundadır ve üründeki ayıplara karşı isterse TBK m. 465’teki haklarını kullanmakta serbesttir. Bunun yanında işveren, işçinin kişiliğinden kaynaklanan sebeplerle ve kusuru olmaksızın çalışma engellendiği takdirde, hizmet ediminin engellenmesi durumundaki ücret ödenmesine ilişkin hükümler gereğince, ona ücretini ödemekle yükümlüdür. Örneğin işveren kusuru olmadan hasta olduğunda çalışmaya devam edemese de işveren ücreti ödemekle yükümlü olacaktır.

TBK m. 467 hükmü işçinin kişiliğinden kaynaklanan sebeplerle ve işçinin kusuru olmaksızın işin engellenmesi halinde işverenin ücret ödenmesi gerekliliği düzenlenmiştir. Düzenlemede bahsedilen kusur işverenin değil işçinin kusurudur. 

Evde Hizmet Sözleşmesinin Sona Ermesi

Evde hizmet sözleşmesinin sona ermesine ilişkin hükümler TBK m. 468 hükmünde düzenlenmiştir. TBK m. 468 hükmü her ne kadar evde hizmet sözleşmelerine ilişkin “Sona Erme” başlığını taşısa da, içeriğinde; evde hizmet sözleşmesinin deneme süreli, belirli süreli ve belirsiz süreli olarak kurulabileceğinden bahsetmiştir. Buna göre, “İşçiye deneme amacıyla bir iş verilmişse, aksi kararlaştırılmadıkça, sözleşme deneme süresi için kurulmuş sayılır. İşçi, işveren tarafından aralıksız olarak çalıştırıldığı takdirde, aksi kararlaştırılmadıkça, sözleşme belirsiz süreyle yapılmış sayılır; diğer durumlarda sözleşmenin belirli süreyle yapıldığı kabul edilir.”

TBK m. 469 gereği, hizmet sözleşmesinin genel hükümleri evde hizmet sözleşmesine de uygulanacaktır. Bu hüküm sebebiyle doktrinde bir görüş, evde hizmet sözleşmeleri bakımından İK hükümlerinin uygulanamayacağını savunmakta; bir diğer görüş ise evde aralıksız çalışan işçinin ihbar, kıdem tazminatlarına hak kazanabileceğini savunmaktadır. 

Yukarıda hukuki açıdan önem ihtiva eden “Evde Hizmet Sözleşmesi” konusu genel bir çerçeveyle açıklanmıştır. “Evde Hizmet Sözleşmesi” konusu oldukça önemli ve hukuki danışmanlık alınması gereken başlıca konulardan biridir. Daha fazla bilgi ve danışmanlık için hukuk büromuzla iletişime geçebilirsiniz.