İçindekiler
Ticaret yapan kişiler/şirketler, yani tacirler yapmış oldukları ticari faaliyetleri belgelemekle yükümlüdür. Bu belgeleme, tacirlerin yaptıkları faaliyetleri gösteren çeşitli belgelerle mümkündür. Tacirler buna ilişkin tüm bilgileri belirli defterlere kaydederler. Bu defterlerin adı genel olarak ticari defterdir. Ticari defterlere dayanak olan belgeler çeşit çeşittir. Ancak bunlar arasında en yaygın olan belge türü ise fatura.
Fatura, genel itibarıyla alım-satım işlemini belgeleyen bir dokümandır. Bu dokümanı satıcı olan taraf düzenleyerek alıcıya verir. Burada işlemin konusu, bedeli, varsa vergi oranları ve miktarı gibi bilgiler yer alır. Böylece alıcı, satıcıya vergiler dahil ne kadar ödemesi gerektiğini tespit eder. Şimdi fatura kavramına biraz daha yakından bakalım.
Fatura Tanımı
Türk Ticaret Kanunu uyarınca, bir tacirden bir mal ya da hizmet alan kişinin fatura alma hakkı vardır. Bu faturada işleme konu mal veya hizmet, işlemin bedeli gibi hususlar yer alır. Ayrıca tarafların ad-soyadları, adresleri gibi iletişim bilgileri de mevcuttur. Genel itibarıyla bir faturada şunlar yer alır:
- Faturanın numarası
- Tarafların ad-soyadları, T.C. kimlik numaraları/vergi kimlik numaraları
- Düzenleme tarihi
- Faturaya konu işlem (mal/hizmet satışı)
- (Varsa) yapılan indirimler
- Vergi oranları ve tutarları
- Vergi dahil alıcının ödemesi gereken ücret
Bunlar dışında faturanın ödeme biçimi, ödeme tarihi gibi bilgiler de faturada yer alabilir. Ancak burada herhangi bir zorunluluk yoktur. Vergi Usul Kanunu’nda fatura içeriğine dair ayrıntılı açıklamalar yer almaktadır (m. 230).
Faturanın Hukuki Niteliği
Türk Ticaret Kanunu fatura hakkında önemli hükümler içermektedir. Bunlardan en önemlisi fatura ve faturaya itiraz hakkındadır. Buna göre faturayı alan kişinin faturaya karşı belirli bir süre içerisinde itiraz etme hakkı vardır. Faturaya bu süre içerisinde itiraz etmeyen taraf fatura içeriğini kabul etmiş sayılır. Faturaya itiraz, TTK uyarınca faturanın karşı tarafa tebliğinden itibaren sekiz günlük süreye tabidir. İtiraz, kanunen belirli bir şekil şartına bağlı olmamakla birlikte, uygulamada genellikle noter kanalıyla yapılmaktadır.
İtiraz süresinin başlaması için faturanın karşı tarafa tebliği gerekir. Tebliğ olmadan itiraz süresi başlamaz. Bu nedenle faturayı düzenleyen tarafın karşı tarafa faturayı tebliğ etmesi gerekmektedir. Karşı tarafın, sekiz günlük itiraz süresi tebliğ ile başlar. Nitekim Yargıtay da bir kararında taraflar arasında faturanın tebliğine ilişkin uyuşmazlık var ise faturanın tebliğ edilip edilmediğinin araştırılması gerektiğini içtihat etmiştir (Yargıtay 23. Hukuk Dairesi 22.1.2014 tarihli 2013/7406 E. 2014/358 K. Sayılı kararı).
Genel itibarıyla ortada bir fatura varsa o faturanın dayanağı olan bir hukuki işlem de vardır. Bu hukuki işlem sözlü ya da yazılı olabilir. Fatura, bu işlem neticesinde mal/hizmet sağlayan kişinin alıcı kişiye düzenlediği bir belgedir. Bu belge sayesinde alıcı taraf aldığı mal/hizmet karşısında ne ödeyeceğini öğrenmiş olur.
Bunun dışında fatura sayesinde ortada hukuki bir işlemin olduğu sonucuna varılması da mümkündür. Ancak fatura, bu işlemin varlığını tek başına tüm hatlarıyla ispatlamaya elverişli değildir. Fatura, bu işlemin yalnızca belirli detaylarını ispatlama gücüne sahiptir. Yukarıda da açıkladığımız üzere fatura, işlemin konusu ve bedeli gibi detayların ispatını sağlar. Ancak faturaya itiraz halinde, faturayı düzenleyen tarafın fatura konusu hukuki işlemi ispatlaması gerekir.
Faturaya sekiz günlük yasal sürede itiraz edilmez ise faturanın içeriği kabul edilmiş sayılacaktır. Nitekim Yargıtay’ın da bu yönde içtihatları mevcuttur. Süresi içerisinde itiraz edilmeyen fatura kesinleşecektir (Yargıtay 15. Hukuk Dairesi 12.09.2017 tarihli 2016/3888 E. 2017/2954 K. sayılı kararı).
Fatura Türleri
Ticari hayatta faturanın oldukça geniş bir kullanım alanı vardır. Bu nedenle birçok fatura çeşidi mevcuttur. Genel olarak faturaları dört kategoride ele almak mümkündür. Biz de yazımızda faturaları dört ayrı kategoride inceleyeceğiz.
İşlem Amacına Göre Faturalar
Faturalar, düzenleme amacına göre dört çeşittir:
1-Satış faturası: En yaygın fatura türlerinden biri olan satış faturası, satıcının satıştan sonra düzenlediği faturadır. Tarafların ad-soyadları, satışa konu işlem (mal/hizmet), satış bedeli ve vergiler gibi bilgileri içerir.
2-Proforma fatura: Bir diğer adıyla teklif faturası, esas faturaya konu olacak işlem hakkında düzenlenen geçici faturadır. Ticarette genellikle toplam maliyeti tespit etme amacıyla kullanılmaktadır.
3-İrsaliyeli fatura: Bazen fatura konusu bazı şeylerin bir yere teslimi gerekmektedir. Bu teslimin usulüne uygun yapıldığını belgeleyen evraka irsaliye adı verilmektedir. İrsaliyeli fatura ise, malın satışının yanı sıra teslimini de belgeleyen fatura tipidir. Normal bir faturadan farklı olarak taşıma işlemine ilişkin bilgiler de faturada yer alır.
4-İade faturası: Faturası kesilmiş ve ödemesi yapılmış bir işlemin iadesi gerektiği zamanlarda iade faturası kesilebilir. Alıcı taraf, satıcının düzenlediği faturanın tam tersini satıcı adına düzenler. Satıcı da alıcıya aldığı parayı iade eder.
Vergilendirmeye Göre Faturalar
Faturada yer alacak vergi türlerine göre faturalar da yine dört çeşittir:
1-Tevkifatlı fatura: Faturada yer alan verginin alıcıya ve satıcıya bölüştürülmesi halinde tevkifatlı fatura söz konusu olur. Bu fatura tipinde Normalde sadece alıcıya ait olan verginin bir kısmı satıcıya da ait olur. Bu nedenle verginin satıcıya ait olan kısmından alıcı sorumlu olmaz.
2-ÖTV’li fatura: Özel Tüketim Vergisi, belirli mallardan bir defaya mahsus alınan bir vergidir. ÖTV’li faturalarda ÖTV miktarı da faturada yer alır.
3-ÖİV’li fatura: Özel İletişim Vergisi, GSM operatörlerinin kestiği bir vergidir. ÖİV’li faturalarda ÖİV miktarı da faturada yer alır.
4-Stopajlı fatura: Stopaj, serbest meslek sahiplerinin elde ettikleri gelirlerden kestikleri bir vergidir. Serbest meslek sahiplerinin kestiği faturalarda stopaj da ayrıca yer alır.
Ödeme Zamanına Göre Faturalar
Faturanın ödeme tarihinin (vadesinin) faturada yer alıp almamasına göre faturalar iki çeşittir:
1-Açık fatura: Fatura vadesinin yer aldığı fatura tipidir.
2-Kapalı fatura: Fatura bedelinin fatura düzenlendiği sırada ödenmiş olduğu hallerde kapalı fatura kesilir.
Gönderim Türüne Göre Faturalar
Faturanın basılı olup olmamasına göre iki çeşittir:
1-Basılı (matbu) fatura: Yetkili matbaalarda standartlarına uygun şekilde basılan faturalardır.
2-Dijital fatura: Gelir İdaresi Başkanlığı (GİB) üzerinde oluşturulan faturalardır. Kendi içinde e-Fatura ve e-Arşiv fatura olarak iki çeşittir.
a) e-Fatura: e-Fatura mükellefi olan taraflar arasında düzenlenen faturalardır. Bu faturalar alıcıya GİB sistemi üzerinden gönderilir.
b) e-Arşiv fatura: e-Fatura mükellefi olmayan taraflar arasında düzenlenir. Bu faturalar GİB sistemi üzerinden gönderilmediği için satıcının alıcıya ayrıca göndermesi gerekir.
Fatura türleri ve hukuki nitelikleri hakkında yazmış olduğumuz bu yazı tamamen bilgilendirme amaçlıdır. Herhangi bir hukuki görüş ya da tavsiye içermemektedir. Hukuki bir sorununuz olduğunda uzman bir avukattan profesyonel destek almanızı tavsiye ederiz.
