İçindekiler
Hukukumuza egemen olan ilkeler gereğince esas olan kusur sorumluluğudur. Başka bir deyişle kusur olmadan sorumluluk hali de olmaz. Ancak bazı hallerde kişiler arasındaki menfaat dengesini korumak için kusur olmadan da sorumluluk hali mevcuttur. Bu hallerde belirli şartların varlığı halinde sorumluluk sahibi kişinin kusuru olmasa dahi Kanun gereği sorumludur. Bu durumda zararın giderilmesi borcu da bu kişiye aittir. İşte bu hal, hukuk düzeninde kusursuz sorumluluk hali olarak düzenlenmiştir. Buna göre sorumluluğun yanı sıra sorumluluktan kurtulma da belirli şartlara bağlıdır. Gerçekten de sorumluluğun oluşması için kusur aranmazken sorumluluktan kurtulma ihtimali için kusursuz olma halinin ispatı, kusursuz sorumluluk olgusunun varlığına aykırıdır. Bu nedenle kurtuluş kanıtı getirilmesine imkan verilen hallerden başka doğan kusursuz sorumluluktan kurtulma ihtimali bulunmamaktadır.
Kusursuz Sorumluluk Nedir?
Kusursuz sorumluluk, meydana gelen zararda bir karine olarak zararın meydana gelmesine sebep olan şeyin üzerinde hakimiyeti olan kimsenin, sorumlu tutulduğu sorumluluk türüdür. İspat yükü bakımından yükümlü olan tarafta bir değişiklik olmuştur. Buna göre ispat yükü zararının giderilmesini talep eden taraftan ziyade, baştan sorumlu olduğu kabul edilen tarafın sorumlu olmadığını ispat etmesi şeklinde yön değiştirmiştir. Başka bir deyişle, kusursuz sorumluluk halinde meydana gelen zararı tazmin etmesi gereken kişinin kusurlu olup olmadığına bakılmaz. Kanunen o kimse kusurlu sayılmıştır ve esasen davada incelenen husus sorumlunun kendisinin sorumluluğunun aksini ispat edip edememesidir.
Kusursuz sorumluluk halleri eşitliğin sağlanması amacına yöneliktir. Şöyle ki, bilindiği üzere hukuk kuralları eşitlere eşit şekilde uygulanır. Öte yandan kusursuz sorumluluk kurumunda sorumlu tutulan yan, elinde belirli bir mal varlığı bulunduran veya bir iş yapan kişidir. Hukuk, sorumlu kişiyi sadece elinde bunları bulundurduğu için sorumlu tutmaktadır. Bunlara sahip olmanın belirli bir yükümlülüğü mevcuttur. Sahip olunan bu şey sonucunda oluşan zarardan da sorumluluk, sahibinin üstünde olmalıdır. Öte yandan taraflar arasında bir eşitlik bulunmadığı açıktır. Zira zararın kaynağı kişilerden ziyade şeylerdir. Bu nedenle de doğrudan kusur sorumluluğu ilkelerinin uygulanması da hakkaniyete aykırılık oluşturacaktır. Zararın kaynağı şeyin kendisi olduğu için kusur sorumluluğu hükümleri uygulanamayacak tarafa sorumluluk yüklenebilmesi için kusursuz sorumluluk halleri kanun ile oluşturulmuştur. Buna göre esas olan kusur sorumluluğu iken istisna olan kusursuz sorumluluk halleridir. Bu nedenle kanunda sayılan hallerden başka kusursuz sorumluluk halleri yoktur. Sınırlı olarak sayılmıştır.
Kusursuz Sorumluluğun Muhatabı
Sorumluluk kaynağı bir mal, hayvan veya statünün kendisidir. Zarar eşyanın doğası gereği veya gerçekten de sahibinin ihmali gereği oluşmaktadır. Fakat her halde zararın oluşmasına sebep başlangıç noktası sahip olunandır. Bu nedenle malik, doğrudan sorumludur ve zararı gidermekle yükümlüdür. Öte yandan bu sorumluluk halinde ispat hususu sıklıkla atlanan bir noktadır. Genel olarak sorumluluktan kurtulmak sınırlı hallerle mevcuttur. Ancak sorumluluğun başlatılması noktasında zararın oluştuğunun ispatı zarar gören üzerinedir. Bu husus sorumluluktan kurtulmak noktasında külfet altındaki sorumlunun üzerinde durması gereken başlıca husustur.
Kusursuz Sorumluluk Halleri
Kusursuz sorumluluk halleri, TBK 65. madde ve devamında düzenlenmiştir. Bu durumlar, hakkaniyet sorumluluğu, özen sorumluluğu ve tehlike sorumluluğudur. Bu hallerin ortak noktası, zararın meydana gelmesinde kişinin doğrudan bir eyleminin bulunmaması ve esas olarak bir şeye sahip olması veya bir statüde bulunmasıdır. Bu sorumlulukta en önemli husus bir zararın meydana gelmiş olması ve kanunda sayılan, sonuç bağlanan hallerden birisinin bulunmasıdır. Meydana gelmiş olan zarar, kanunda mevcut bir hal neticesinde oluşmuş olmalıdır. Başka bir deyişle uygun illiyet bağı kurulmuş olmalıdır.
Hakkaniyet Sorumluluğu
Hakkaniyet sorumluluğu, TBK 65. madde hükümlerinde düzenlenmiştir. Esas olarak hukuki eylemlerinden sorumlu tutulmayan ayırt etme gücünden yoksun bulunan kişinin eyleminin sonucu hususunda sorumluluk doğup doğmadığını düzenlemektedir. Buna göre bu sorumluluğun doğması için ayırt etme gücü bulunmayan bir kişi ve bu kişinin vermiş olduğu bir zararın varlığı gerekmektedir. Bununla birlikte verilen zararın giderilmesini hakkaniyet gerektirmelidir. Zararın kısmen veya tamamen mi giderileceği ile hakkaniyetin zararın giderilmesini gerektirip gerektirmediği hususlarında karar, hakim tarafından verilecektir.
Özen Sorumluluğu
Özen sorumluluğu içerisinde birçok kusursuz sorumluluk halleri yer almaktadır. Esas olarak çokça karşılaşılan kusursuz sorumluluk halleri, özen sorumluluğudur. Özen sorumluluğu kurumunun oluşturulmasının sebebi, bir şeye sahip olunmasının ardından onun gerektiği şekilde kullanılmasının ve mevcudiyetinin devamının sağlanması hususunda gereken özenin gösterilmesidir. Zarar, esasen gereken özenin gösterilmemesi neticesinde oluşmaktadır. Aksi halde zaten zarar oluşmayacaktır. Gereken her türlü özen gösterilse dahi oluşacak zararın varlığı halinde bir yaptırıma söz konusu değildir.
Adam Çalıştıranın Sorumluluğu
Adam çalıştıran kişiler, çalışanlarının iş yaparken başkalarına verdikleri zararlardan sorumludurlar. Bu sorumluluk türü TBK 66. madde hükümlerince düzenlenmiştir. Buna göre bu sorumluluk türünde kurtuluş kanıtı getirme imkanı mevcuttur. Şöyle ki, işveren; iş için çalışan istihdam ederken, talimat verirken ve denetim, gözetim faaliyetlerinde bulunurken gereken özeni gösterdiğini ispat ettiği takdirde, çalışanın iş yaparken verdiği zarardan sorumlu tutulmayacaktır. Bununla birlikte işletmenin kendisinin faaliyetleri neticesinde oluşan zararlar açısından işveren, işletmenin çalışma düzeninin zararın doğmasını engelleyici nitelikte olduğunu ispat etmedikçe zarardan sorumlu tutulacaktır. Bu konuyla ilgili detaylı bilgiler içeren yazımıza buradan ulaşabilirsiniz.
Hayvan Bulunduranın Sorumluluğu
Hayvan bulunduran kimseler, hayvanın bakımını, yönetimini sürekli veya geçici şekilde ellerinde bulundurdukları takdirde; hayvan tarafından verilen zararlardan sorumlu tutulmuşlardır. Bu sorumluluk türü TBK 67. madde hükümlerinde düzenlenmiştir. Hayvan bulunduran kişilerin hayvanın verdiği zarardan kurtulması için kurtuluş kanıtı getirmesine imkan sağlanmıştır. Buna göre sorumlu kişi tarafından, hayvanın verdiği zararın doğmasını engellemek için gerekli özenin gösterildiği ispat edildiği takdirde kişi sorumlu tutulamayacaktır. Bununla birlikte söz konusu sorumluluğun kişiye isnat edilebilmesi için zararın kaynağının hayvan olması, üçüncü kişinin illiyet bağını kesecek düzeyde bir müdahalesinin bulunmaması ve zarar görenin esaslı kusurunun olmaması gerekmektedir.
Yapı Malikinin Sorumluluğu
Bir binadan veya geniş anlamda yapıdan kaynaklanan herhangi bir sebep sonucunda bir kişi zarara uğrayabilmektedir. Bir balkondan cam veya çatı uçup bir aracın üzerine düşer ise zarar meydana gelebilir. İşte bu şekilde yapı kaynaklı zararlar yönünden TBK 69. madde hükümleri uyarınca yapı maliki zarardan sorumlu tutulmuştur.
Yapı maliki, bir binadaki veya yapıdaki yapım bozukluklarından, bakım eksikliklerinden kaynaklı oluşan zararlardan sorumludur. Bu düzenleme nezdinde diğer özen sorumluluğu hallerinden farklı olarak bir kurtuluş kanıtı getirilmesi mümkün değildir. Buna göre maliki olunan yapıdaki yapım bozukluğundan veya bakım eksikliğinden kaynaklanan zararlardan malik sorumlu tutulacaktır. Zararın meydana gelmesi ve bunun sebebinin yapım bozukluğu veya bakım eksikliği olması yeterlidir.
İspat yükümlülüğü yapı maliki açısından, zarar gören zararın kaynağının yapıdaki bozukluk veya bakım eksikliği olduğunu ispat ettikten sonra başlamaktadır. Bu husus çoğu yargılamada atlanmaktadır. Kusursuz sorumluluk halleri esasen zararın bakımdaki eksiklik veya yapı bozukluğunun sabit olduğunun tespitinin ardından başlamaktadır.
Tehlike Sorumluluğu
Hukuk düzeni içerisinde birtakım işletmelerin faaliyetleri önemli ölçüde tehlikeli olarak görülmüş ve bu işletmelerin faaliyetleri her ne kadar hukuka uygun halde olsa dahi zarar görenlere zararlarını uygun bir bedel karşılığında denkleştirmeleri imkanı sağlanmıştır. Buna göre kimyasal atık üreten büyük bir kimya fabrikası, dinamit fabrikası bu yöndeki işletmelerden sayılabilir. Bu yerlerin işletme şekilleri hukuka uygun halde de olabilir. Ancak bu işletmelerin eylemleri sonucu birisi zarar görürse bu zararın uygun bir bedelle denkleştirilmesi istenmektedir. Bu sorumluluk türü TBK 71. madde hükümleri uyarınca düzenlenmektedir. Buna göre bir kurtuluş kanıtı veya sorumluluğun oluşması için başkaca bir şart düzenlenmemiştir. Önemli ölçüde zarar içeren işletmenin eylemleri neticesinde bir kimse zarara uğrarsa işletme bu zararı gidermek zorundadır.
Kusursuz sorumluluk hakkındaki bu yazımız bilgilendirme amaçlı olup hukuki tavsiyeler içermemektedir. Hukuki süreçler gerektiren durumların varlığı halinde uzman bir avukattan profesyonel destek almanızı tavsiye ederiz.
